Tâm lý học về vai trò giới và tên gọi không chỉ là chủ đề học thuật, mà còn là vấn đề chạm đến từng cá nhân trong xã hội hiện đại. Dù bạn là cha mẹ, giáo viên, nhà tuyển dụng hay chính người đang tự đặt câu hỏi về bản sắc của mình, chủ đề này đều liên quan trực tiếp tới sự phát triển tâm lý và cả những rào cản vô hình trong cuộc sống.
FiveElements sẽ cùng bạn đào sâu: vì sao vai trò giới và tên gọi lại ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm lý con người? Những định kiến, kỳ vọng tiềm ẩn trong mỗi cái tên, mỗi giới tính được xã hội gán cho là gì? Và giải pháp nào giúp bạn chủ động kiến tạo bản sắc, vượt qua rào cản, sống đúng với chính mình?
Tâm lý học về vai trò giới và tên gọi
Tâm lý học về vai trò giới và tên gọi luôn là chủ đề nóng trong xã hội hiện đại, bởi nó không chỉ liên quan đến nhận thức cá nhân mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển tâm lý, sự tự tin và định hình vị thế của mỗi người trong cộng đồng.
FiveElements nhận thấy, mỗi tên gọi hay vai trò giới đều mang theo những kỳ vọng, định kiến xã hội – và chính điều này có thể tác động mạnh mẽ đến hành vi, cảm xúc cũng như lựa chọn của chúng ta.
Vai trò giới: Định nghĩa và nguồn gốc hình thành
Vai trò giới (gender roles) là tập hợp các hành vi, kỳ vọng và trách nhiệm mà xã hội gán cho từng giới tính. Từ nhỏ, trẻ em đã được “mặc định” là con trai nên mạnh mẽ, con gái thì dịu dàng – và mọi khác biệt, vượt rào đều dễ bị coi là “lệch chuẩn”.
Nguồn gốc của những vai trò này không đơn thuần đến từ thiên hướng sinh học, mà chủ yếu xuất phát từ văn hóa, truyền thông, giáo dục gia đình và lịch sử phát triển xã hội.
Các nghiên cứu mới nhất năm 2025 cho thấy, trong bối cảnh toàn cầu hóa và bình đẳng giới lên ngôi, vai trò giới truyền thống đang dần bị thách thức. Tuy vậy, nhiều nơi trên thế giới, đặc biệt là ở các nước châu Á, định kiến giới vẫn bám rễ sâu.
Tên gọi: Bản sắc cá nhân và ngầm định xã hội
Tên gọi là một thực thể (entity) định danh cá nhân rõ rệt nhất. Tên không chỉ để gọi, mà còn chuyển tải thông điệp về giới tính, kỳ vọng, thậm chí cả “số phận” mà gia đình gửi gắm. Ví dụ, ở Việt Nam, những tên như “Anh Thư”, “Quốc Bảo”, “Ngọc Diệp”… thường được chọn với mong muốn con cái có tính cách hoặc cuộc đời như chính tên đó.
Tuy nhiên, tên gọi còn là tấm gương phản chiếu quan điểm xã hội về giới. Tên càng “nữ tính” hay “nam tính” thì kỳ vọng, áp lực xã hội càng lớn. Đối với những người chuyển giới hoặc không xác định giới tính rõ ràng, tên gọi trở thành “chiếc lồng” hoặc “chìa khóa” cho nhận diện bản thân.
Ảnh hưởng của vai trò giới và tên gọi đến tâm lý cá nhân
FiveElements đã trò chuyện với nhiều bạn trẻ, phụ huynh và chuyên gia tâm lý – tất cả đều đồng ý: vai trò giới và tên gọi ảnh hưởng sâu sắc đến lòng tự trọng, sự tự tin và lựa chọn nghề nghiệp, bạn đời, cách thể hiện cảm xúc.
Người mang tên “mạnh mẽ” nhưng lại có xu hướng dịu dàng, hoặc ngược lại, thường chịu áp lực tâm lý lớn, dễ rơi vào lo âu, căng thẳng, thậm chí là rối loạn nhận diện giới.
Nghiên cứu 2025 của Đại học Harvard chỉ ra, việc bị ép tuân thủ vai trò giới hoặc kỳ vọng gắn với tên gọi làm giảm sự hài lòng với bản thân, hạn chế khả năng phát triển toàn diện và gia tăng nguy cơ trầm cảm.
Các yếu tố định hình vai trò giới và tên gọi trong xã hội hiện đại
Khi nhắc đến tâm lý học về vai trò giới và tên gọi, không thể bỏ qua các yếu tố xã hội, văn hóa, giáo dục và truyền thông, bởi chính những yếu tố này “định dạng” cách mỗi cá nhân nhìn nhận và hành xử theo giới tính, tên gọi của mình.
Gia đình và giáo dục: Nơi khởi nguồn định kiến
Khi một đứa trẻ ra đời, FiveElements nhận thấy, đa số gia đình sẽ chọn tên gọi dựa trên mong muốn về giới tính, phẩm chất, vận mệnh. Trẻ con lớn lên, mỗi cử chỉ “khác giới” đều dễ bị chỉnh sửa: “Con trai không được khóc”, “Con gái phải dịu dàng”. Những lời dạy này hình thành khuôn mẫu giới kéo dài đến tuổi trưởng thành.
Truyền thông và mạng xã hội: Khuếch đại hoặc thách thức vai trò giới
Truyền thông hiện đại vừa là “kẻ đồng lõa” vừa là nhân tố đổi mới trong vấn đề vai trò giới và tên gọi.
Quảng cáo, phim ảnh, mạng xã hội liên tục củng cố hình ảnh “nam anh hùng, nữ dịu dàng” nhưng đồng thời cũng xuất hiện nhiều biểu tượng phá vỡ định kiến như các idol K-pop phi giới tính, các influencer chuyển giới, người nổi tiếng chọn tên gọi trung tính, ví dụ như “Sam”, “Kim”, “Alex”.
Văn hóa vùng miền và tôn giáo: Tác động lâu dài
Ở Việt Nam, tên gọi còn chịu ảnh hưởng của vùng miền: miền Bắc chuộng tên “truyền thống”, miền Nam thích tên “hiện đại”, miền Trung lại có nhiều tên gắn với địa danh hoặc yếu tố thiên nhiên. Tôn giáo (như Phật giáo, Thiên Chúa giáo) cũng tác động đến việc đặt tên, định hình giới tính qua tên gọi thánh, pháp danh.
Giáo dục giới tính và phong trào bình đẳng giới
Trong thập kỷ qua, giáo dục giới tính đã trở thành chủ đề nóng ở trường học, các tổ chức phi chính phủ, cộng đồng LGBT+… Cách dạy trẻ về vai trò giới, quyền được chọn tên, chọn giới của mình ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển lành mạnh về tâm lý và xã hội.
Tác động của định kiến giới và tên gọi tới sức khỏe tâm thần
Không chỉ dừng lại ở nhận thức, tâm lý học về vai trò giới và tên gọi còn liên quan mật thiết tới sức khỏe tinh thần, khả năng phát triển cá nhân cũng như hạnh phúc lâu dài của mỗi người.
Định kiến giới: Nguyên nhân của nhiều rối loạn tâm lý
Định kiến giới là niềm tin cứng nhắc về đặc điểm, vai trò của từng giới. Điều này tạo áp lực khiến một số người cố ép mình sống theo “kịch bản xã hội”, dẫn đến rối loạn lo âu, stress, hoặc thậm chí là trầm cảm.
Một số trường hợp, trẻ em bị bắt buộc phải “sống đúng với tên gọi”, ví dụ con trai tên “Mạnh” phải luôn tỏ ra mạnh mẽ, dù thực tế em yếu đuối, nhút nhát – điều này gây tổn thương và hình thành cảm giác tội lỗi, tự ti.
Tên gọi và “danh tính xã hội”
Tên gọi không chỉ là nhãn dán, mà còn là một phần danh tính xã hội – thứ giúp bạn “được nhìn nhận” trong mắt cộng đồng. Khi tên gọi không tương thích với bản dạng giới, nhiều người cảm thấy “xa lạ với chính mình”, xuất hiện cảm giác bất an, bị tách biệt.
FiveElements từng nhận được chia sẻ: “Em là nữ nhưng tên lại rất nam tính, mỗi lần xưng tên em thấy lo lắng, sợ bạn bè trêu chọc”.
Rối loạn nhận diện giới và tên gọi chuyển đổi
Năm 2025, Việt Nam chứng kiến sự tăng trưởng mạnh của cộng đồng chuyển giới và phi nhị nguyên (non-binary). Nhiều người lựa chọn đổi tên gọi để phù hợp với giới tính thật, nhưng quá trình này không hề đơn giản – từ việc thay đổi giấy tờ, chấp nhận của gia đình, xã hội cho tới sự tự tin đối diện với những ánh mắt tò mò.
“Không phải ai cũng đủ dũng cảm để sống thật với tên gọi, giới tính mình muốn. Nhưng nếu được lựa chọn, bạn nên là chính mình, bởi chỉ khi đó bạn mới hạnh phúc và tự tin nhất.” – Chia sẻ từ một thành viên cộng đồng LGBT+ gửi tới FiveElements.
Cách vượt qua định kiến, chủ động xây dựng bản sắc cá nhân
Dù định kiến xã hội về vai trò giới và tên gọi còn tồn tại, mỗi cá nhân hoàn toàn có thể chủ động vượt qua, kiến tạo bản sắc riêng nhờ sự thấu hiểu, kiên cường và hỗ trợ từ cộng đồng.
Nhận diện và đối thoại với định kiến
Bước đầu là nhận diện những định kiến, kỳ vọng gắn với tên gọi, vai trò giới của bản thân và môi trường xung quanh. Bạn có thể tự hỏi: “Liệu mình có thật sự muốn sống như thế này, hay chỉ đang cố gắng đáp ứng mong đợi của người khác?” Đối thoại với gia đình, bạn bè về cảm xúc thật của mình giúp giảm áp lực và mở ra cơ hội thấu hiểu.
Chủ động lựa chọn tên gọi, cách thể hiện giới
Nếu bạn cảm thấy tên gọi hiện tại không phù hợp với bản sắc, hoàn toàn có thể chọn nickname, biệt danh, hoặc thậm chí đổi tên hợp pháp. Ngày càng nhiều bạn trẻ Việt Nam chủ động sử dụng tên trung tính, tên tiếng Anh hoặc biệt hiệu để thể hiện cá tính, giới tính mà mình mong muốn.
Tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia, cộng đồng
FiveElements khuyến khích bạn tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý khi cảm thấy áp lực, căng thẳng vì các vấn đề liên quan đến vai trò giới và tên gọi. Ngoài ra, có thể tham gia các nhóm cộng đồng, tổ chức phi lợi nhuận, hội nhóm đồng hành về bình đẳng giới, LGBT+ để được lắng nghe và chia sẻ.
Giáo dục bản thân và người xung quanh
Chủ động cập nhật kiến thức về tâm lý học giới tính, tên gọi, kỹ năng giao tiếp phi định kiến sẽ giúp bạn tự tin hơn khi đối diện với các vấn đề xã hội. Đồng thời, hãy kiên nhẫn giáo dục người thân, bạn bè để giảm thiểu định kiến và xây dựng môi trường sống tích cực, cởi mở.
Câu hỏi thường gặp
Trước khi đi tới phần kết, FiveElements sẽ trả lời nhanh các câu hỏi thường gặp nhất mà độc giả gửi về liên quan chủ đề này.
1. Tên gọi có thực sự ảnh hưởng đến tính cách và số phận không?
Tên gọi ít nhiều ảnh hưởng tới cách xã hội nhìn nhận và đối xử với bạn, từ đó tác động gián tiếp đến tính cách và cơ hội phát triển. Tuy nhiên, tên gọi không quyết định số phận, mà chính lựa chọn và nỗ lực của bạn mới là yếu tố then chốt.
2. Con trai, con gái có nhất thiết phải sống đúng với vai trò giới truyền thống?
Không. Mỗi người đều có quyền sống thật với chính mình, miễn không làm tổn thương ai. Vai trò giới truyền thống chỉ là một trong nhiều lựa chọn, không phải “chuẩn mực” duy nhất.
3. Đổi tên có giúp cải thiện sức khỏe tâm thần không?
Với những người cảm thấy tên gọi hiện tại khiến họ bị gò bó, việc đổi tên phù hợp với bản dạng giới hoặc cá tính có thể giúp tăng sự tự tin, giảm lo lắng, cải thiện sức khỏe tâm thần rõ rệt.
Lời kết
Tâm lý học về vai trò giới và tên gọi là chủ đề vừa sâu sắc, vừa gần gũi, chạm tới từng cá nhân trong xã hội hiện đại. FiveElements tin rằng, khi hiểu và chủ động vượt qua những định kiến, mỗi người sẽ tự mở ra con đường phát triển bản thân, sống đúng với cá tính, giới tính và tên gọi mình chọn.
Nếu bạn đang tìm kiếm sự hỗ trợ, tư vấn về tâm lý học giới, đổi tên hoặc phát triển cá nhân, đừng ngần ngại liên hệ với FiveElements – chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành, lắng nghe và chia sẻ cùng bạn trên hành trình xây dựng bản sắc và hạnh phúc thực sự.
